28 Aralık 1903’te Budapeşte’de dünyaya gelen Von Neumann, daha küçük yaşlardan itibaren fevkalâde zekasıyla dikkat çekti. Arkadaşları tarafından “Marslı” lakabıyla anılan Neumann, Latince ve Yunancayı kendi kendine öğrendi. Matematik alanındaki yeteneği ise hudut tanımıyordu.
Bilim Dünyasında Çığır Açan Çalışmalar
Von Neumann, Berlin Üniversitesi’nde kimya eğitimi alırken tıpkı vakitte Budapeşte Üniversitesi’nde matematik doktorası yaptı. Set teorisi üzerine yaptığı çalışmalar, bilim tarihine geçecek nitelikteydi. Daha sonra Almanya’nın Göttingen kentine giderek periyodun en değerli matematikçilerinden David Hilbert ile çalışma fırsatı yakaladı.
1920’ler ve 30’larda atom ve atom altı parçacıkların gizemli dünyasına odaklanan Von Neumann, Werner Heisenberg ve Erwin Schrödinger’in çalışmalarını matematiksel olarak kanıtlayarak bilim dünyasında büyük yankı uyandırdı. Genç yaşta Berlin Üniversitesi’nde hocalık yapmaya başlayan Neumann, daha sonra Princeton Üniversitesi’nden aldığı teklifle ABD’ye taşındı.
Atom Bombası ve Manhattan Projesi
Princeton Üniversitesi’nde Albert Einstein üzere kıymetli isimlerle birlikte çalışan Von Neumann, 2. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte kendini apayrı bir alanda buldu: Savaş teknolojileri. Patlayıcı hususlar ve balistik silahlar üzerine araştırmalar yapan Neumann, Manhattan Projesi’nde atom bombasının geliştirilmesinde kilit rol oynadı.
Plütonyum çekirdeğinin etrafındaki ateşleyicileri tasarlayan Von Neumann’ın çalışmaları, Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan atom bombalarında kullanıldı.
Von Neumann, atom bombasının insanlık tarihinde bir dönüm noktası olduğunu ve sonuçları ne olursa olsun bilim insanlarının yapılabilecek her şeyi yapmak zorunda olduğunu savunuyordu.
Modern Bilgisayarların Mimarı
Savaşın akabinde Von Neumann, dikkatini bilgisayar teknolojilerine çevirdi. ENIAC isimli birinci programlanabilir bilgisayarın geliştirilmesinde danışmanlık yapan Von Neumann, bu makinenin ötesine geçerek hafızasında bilgi ve komutları saklayabilen bir bilgisayar hayal etti. EDVAC ismini verdiği bu bilgisayar, bugünkü bilgisayarların temel mimarisini oluşturuyordu.
Von Neumann, bu dizaynını bir makaleyle dünyaya duyurdu. Lakin ENIAC’ı geliştiren John Mauchly ve J. Presper Eckert’ten bahsetmemesi, tenkitlere neden oldu. Tekrar de Neumann’ın bu açık kaynak yaklaşımı, bilgisayar teknolojilerinin süratle gelişmesinde değerli rol oynadı.
Oyun Teorisinin Öncüsü
Von Neumann, yalnızca matematik ve bilgisayar bilimiyle değil, tıpkı vakitte oyun teorisiyle de ilgileniyordu. İnsan davranışlarını ve stratejilerini matematiksel olarak tahlil eden Von Neumann’ın oyun teorisi, iktisat, siyaset ve toplumsal bilimler üzere birçok alanda kullanılmaktadır.
Kendi Periyodunun Ötesinde Bir Deha
John Von Neumann, 8 Şubat 1957’de şimdi 53 yaşındayken hayata veda etti. Kısa ömrüne sayısız muvaffakiyet sığdıran Von Neumann, arkasında çağdaş dünyayı derinden etkileyen bir miras bıraktı. Bilgisayarlar, atom gücü, oyun teorisi ve daha birçok alanda yaptığı çalışmalarla geleceğe ışık tutan Neumann, hakikaten de “gelecekten gelen adam” lakabını hak ediyor.