Türkiye’nin büyüme öncelikli düşük faizli iktisat modelinde, enflasyondaki yükselişle harcamalar giderek artıyor. Bilhassa ‘davranışsal ekonomi’ bilmeyenlerin daima sordukları ‘Bu nasıl kriz?’ sorusunu, harcamalardaki ‘epistemolojik kopuşu’ anlayamamasını bilgiler açıklıyor. Tüketici, kredi ve kredi harcamalarında rekora koşarken, uzmanlar durumu yorumluyor. Seçim sonrası için de tehlike büyüyor.
Bankacılık dalında kredi genişlemesi, 2023 birinci çeyrekte enflasyonun altında kaldı. Vatandaşın kredi kartıyla taksitli alışverişleri ise süratle büyümeye devam etti.
Dünya’da Naki Bakır’ın ‘Vatandaş Kredi Kartına Sarıldı’ başlıklı yazısında, ferdi borçlanmada tüketici kredileriyle kredi kartı borçlarının toplam hacminin 1,8 trilyon TL’yi aştığını bankalardaki toplam kredi hacminin beşte birinden fazla olduğunu belirtti.
BDDK kredi verileri, ferdi kredi kartı kullanımlarının artışının hızlanarak sürdüğünü belirtirken, toplam kredi kartı sayısında ferdî kredi kartı borç bakiyesi, üç ayda yüzde 27,5 oranında arttı.
Taksitli kart borçları ise yüzde 31,3 oranında en hızlı artışı gösteren taraf olurken, peşin harcamalar yüzde 23,9 oranında arttı. Kredi kartlarında taksitli borçlar birinci defa tek çekimi aştı.
BDDK dataları, son bir yılda kredi kartlarıyla taksitli alışverişlerin patladığını gösteriyor.
Mart sonunda enflasyon yüzde 50,51 olurken, ferdi kredi kartı borç bakiyesi son bir yılda yüzde 146,7 ile rekor oranda arttı.
Geçen yılın yaklaşık 2,5 katı büyüklüğe ulaşan bireysel kart borçları enflasyondan arındırıldığında bir yılda yüzde 63,9 oranında artmış oldu.
Özellikle taksitli kart borçları yüzde 211,1, enflasyondan bağımsız da yüzde 106,7 oranında büyüdü.
Tüketici kredilerinde hacim 3 ayda yüzde 17,3, büyürken reelde yüzde 4,2 arttı. Konut kredileri ise dikkat çekti. Yüzde 8,8 artan konut kredileri, gerçek olarak yüzde 3,3 oranında azalış gösterdi.
Bankacılık bölümünde en büyük hisseye sahip olan ticari kredilerin hacmi ocak-mart periyodunda yüzde 10,4 artarken, enflasyondan arındırıldığında yüzde 1,9 daraldı.
Son bir yılda ise yüzde 49,4 büyüyen krediler, gerçek olarak yüzde 0,7 oranında daraldı.
Kısaca, ‘imalat yahut ticaret yapan, hizmet üreten gerçek kısmın toplam pastadan direkt aldığı hisse gerilerken, tüketime aktarılan kaynağın hissesi arttı.’
Kaynak: BDDK
Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi, aylık bülteninde, fiyat artışlarının hızlanmasıyla borçlanmanın devam ettiği görüldü.
Cumhuriyet’in derlemesinde de son yıllarda artan enflasyonla “ek hesap”lara (kredili mevduat hesabı-KMH) değinildi.
Şubat 2023 sonu prestijiyle ferdî kredi kullananlar toplamda bir ayda 122 bin, yıllık bazda 2 milyon 142 bin kişi arttı. Kredi fiyatı da aylık yüzde 5,2, yıllık yüzde 69 oranında artış gösterdi.
Ek hesap yani KMH kullananlar aylık 122 bin, yıllık 1 milyon 547 bin kişi artarken, kredi meblağı aylık yüzde 47,3, yıllık yüzde 196,8 oranında artış gösterdi.
Kişi başı ortalama borç Şubat 2022’de 1.533 TL olurken, Ocak 2023’te 2 bin 929 TL, Şubat 2023’te 4 bin 298 TL oldu. Şubat 2023’te 118 bin kişi birinci kez KMH kullandı.
Bireysel kredi kartlarında Şubat 2023’te borç meblağı aylık yüzde 3,8, yıllık 133 arttı.
Ortalama kart borcu 1 yılda 6 bin 974 TL’den, 14 bin 854 TL’ye çıktı.
TBB raporunu Paraanaliz’den inceleyen Atilla Yeşilada, tüketici kredilerinde patlamanın iki nedeni olduğunu belirtirken, “Tüketim çılgınlığının bedeli icra-iflas faciası olacak” başlığını attı.
İki nedenin de iktisat modelinden kaynaklandığını söyleyen Yeşilada, eksi gerçek faizle alış veriş yapmanın ile borç ödeme yükünün hane halkı gelirine oranının süratle yükseldiğini vurguladı.
Seçimden sonra kim kazanırsa kazansın, kredi faizlerindeki yükselişin tüketicinin krediye erişimini güçleştireceğini belirtirken, kredilerin döndürülememesi halinde de ‘onbinlerce hanenin icra ve iflas kapılarında sürünmesi kelam konusu olacak’ tabirlerini kullandı.
Yükselen borç fiyatlarının aslen TÜFE ile orantılı olduğuna dikkat çekilirken, emeğin hissesinin azaldığı düşünüldüğünde, temel gereksinimlerin “harcanabilir gelir içinde hissesinin yükseldiği” gerçeğiyle, borçlu ailenin yükünün gelirine oranla yükseldiği sonucu çıkıyor.
KMH kullanımında da kişi ve meblağ bazında artışlarının bir kısmının her ay yenisi ilan edilen harcama programlarıyla tüketimin öne çekilmesi olabileceği üzere, büyük kısmının da depremzedeler ve mecburi harcamalar olduğu da düşünülüyor.
Verilerden yol çıkarak Yeşilada, ’15 milyon kişi, kişi başı ulusal gelirin %21’i kadar borca batmış’ dedi.
Seçimden sonra borçların ödenmesine yönelik de “TCMB’nin siyaset faizini artırmasının kaçınılmaz” olmasıyla Cumhur İttifakı’nın seçilmesi halinde, “yıl sonuna gerçek, iktisadın süratle ödemeler istikrarı krizine sürükleneceğini” öngörürken, Millet İttifakı’nın seçilmesi halinde de “TCMB’nin yeni takımının enflasyonla çaba için nakdî sıkılaştırmaya geçmesi kaçınılmaz” olacak diye özetliyor.
Citi raporundan yola çıkarak seçim sonrası siyaset faizinin yüzde 40 düzeylerine çıkması projeksiyonu ile tüketici kredi faizlerinin de yüzde 50-55 bandında olması iddiasıyla, ‘kısa vadede hane halkı gerçek gelirinin yükselmesi kelam konusu’ olmayacağından, 1-2 yıllık bir vakit diliminde TCMB’nin enflasyonla gayretinin meyvesini vermesini bekliyor.
Bu vakitte ve oranlarla hesaplanınca ’38 milyondan fazla kredi kartı ve tüketici kredisi borçlusunun’ yaklaşık yüzde 10’nunun borçlarını ödeyememesi 3,8 milyon ailenin icra ve iflasla karşılaşacağını öngörüyor.
Vatandaşın ‘aniden alışveriş çılgınlığına kapılmadığını’ belirten Atilla Yeşilada, iktisat modeliyle harcamaya teşvik edildiklerin ya da zorladıklarını belirtiyor.
Perakende bilgileri de vatandaşın tüketime yöneldiğini gösteriyor.
Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) üyelerinin yüzde 84’ünün mart ayında cirosunun, evvelki ayda yaşanan zelzele felaketleri nedeniyle de düşüşünden sonra süratle artış gösterdiği dikkat çekti.
BMD Başkanı Sinan Öncel, şubat ayında cirolarda ortalama yüzde 20 düşüş olduğunu belirtirken, mart ayında vatandaşın tekrar olağana döndüğünü açıkladı.
Mart ayında yıllık değişime bakıldığında ‘adet satışlarının ortalamada birebir kaldığı’ cirolarda ise yüzde 60 ila 80 düzeyinde artış görüldüğünü belirtti. Ki bu da bir öbür enflasyon göstergesi oluyor.
Sizin harcamalarınız, borcunuz artı mı? Tüm bu bilgiler ışında kredi kullanmanın bu ortamda mantıklı olduğunu fakat seçim sonrası sorun olacağını düşünüyor musunuz? Yorumlara bekliyoruz.
